عملیاتی کردن مفاهیم معرفتی اسلام و وظیفه ما

مقالات

عملیاتی کردن
مفاهیم معرفتی اسلام و وظیفه ما

 

 

 

 

اشاره: دغدغه «عملیاتی کردن مفاهیم معرفتی اسلام» سابقه دیرینه‌ای در اندیشه رهبر انقلاب دارد. از دوران جوانی که‌ گفتند «معارف و دستگاه فکری اسلامی از تجرد و ذهنیت محض خارج گشته و ناظر به تکالیف عملی و به‌ویژه زندگی اجتماعی باشد.» (مقدمه طرح کلی اندیشه اسلامی در قرآن) تاکنون که تأکید می‌کنند «عناوین و مفاهیم معرفتی اسلام، جنبه‌ی عملیاتی و ترجمه‌ی عملیاتی پیدا کند و عمل به آن‌ها رایج بشود.» 4/12/1399 این مطلب مروری است به این دغدغه دیرپای رهبری‌ از نگاه خودشان.

برای ادامه متن ⬇️ کلیک کنید.

ضرورت به‌روزرسانی نرم افزارِ حکومت اسلامی‌

این نگاه در حقیقت نشان دهنده کشش مفاهیم معرفتی در اداره نظام اسلامی است. لذا این نگاه «یکی از نیازهایی [است‌] که مورد ابتلاء همه‌ی جوامع اسلامی و همه‌ی کشورهای اسلامی است و به آن نیاز دارند و به‌خصوص کشور عزیز ما که بحمدالله با نظام اسلامی اداره می‌شود به آن نیاز دارد.» 4/12/1399با این توصیف، در نظام اسلامی لازم است «یک آرمانی را، یک سرمنزلی را در نظر بگیریم و تعریف کنیم و برای رسیدن به آن سرمنزل، برنامه‌ریزی کامل کنیم، و در این‌راه عمل کنیم.» 21/12/1393 از طرفی، برای رسیدن به این آرمان‌ها ابزارهایی لازم است؛ لذا نظام اسلامی «بایستی این وسایل و ابزارهای رسیدن را که جزو مفاهیم معنوی و منظومه‌ی معرفتی اسلام است، جستجو کند، پیدا کند، این‌ها را عملیاتی کند و راه بیفتد.» 4/12/1399به بیان بهتر «این یک نرم‌افزار است برای سخت‌افزار حکومت اسلامی. حکومت اسلامی را به‌عنوان سخت‌افزار در نظر بگیرید، اگر نرم‌افزار مناسب خودش را نداشته باشد، به هیچ کار نمی‌خورد.» 4/12/1399 همه این‌ها به این دلیل است که آموختن مفاهیم معرفتی و ارزش‌های اسلامی «بخشی از اسلام است؛ بخش دیگرِ اسلام عبارت است از محقّق کردنِ این حقایق در متن جامعه» 18/02/1398 و اساسا «عالِم دین آن کسی است که معارف دین را فرامی گیرد و برای تحقّق آن وارد میدان می‌شود.» 18/02/1398

از طرفی، گسترش دامنه فعالیت نظام اسلامی، باعث پیدایش مسائل و نیازهای جدید می‌شود. لذا نظام اسلامی «به همین تناسب احتیاج دارد که آن نرم‌افزار را، آن مجموعه‌ی معنوی را نوبه‌نو تجدید حیات کند و به‌روز کند.» 4/12/1399 همین امر، نظام اسلامی را «نیازمند می‌کند به این‌که عقبه‌ی فکری تغذیه‌کننده‌ی نظام هم گسترش پیدا کند. آن عقبه‌ی فکری‌ای که نظام را دارد جلو می‌برد و تغذیه می‌کند و از انحرافش جلوگیری می‌کند، باید تقویت بشود، باید مفاهیم جدید مطرح بشود.» 4/12/1399 این، همان مسؤولیت خطیری است که «از فضلای صاحب‌نظر و متفکّر بِجِد باید مطالبه بشود و این کار باید انجام بگیرد.» 4/12/1399

 

مسؤولیت خطیر نخبگان حوزه و دانشگاه‌

«تشکیل نظام اسلامی که داعیه‌دار تحقّق مقرّرات اسلامی در همه‌ی صحنه‌های زندگی است، وظیفه‌ای استثنایی وسابقه بر دوش حوزه‌ی علمیه نهاده است.» 24/08/1371 از طرفی «نظام جمهوری اسلامی به طبیعت خود، نظامی وابسته‌ی به علمای دین است.» 30/11/1370 لذا «حوزه‌ی علمیه باید نظام اسلامی را از خود بداند و برای تکمیل و رفع نقص آن، همه‌ی کوشش خود را مبذول کند.» 14/07/1379 به‌همین‌دلیل فضلا و علمای ما باید «مسائل نو به نو را که هی برای ما دارد پیش می‌آید، از لحاظ فقهی مشخص کنند... بعد این بحث‌ها می‌آید دست روشنفکران و نخبگان گوناگون دانشگاهی و غیر دانشگاهی، این‌ها را به فرآورده‌هائی تبدیل می‌کنند که قابل استفاده است.» 17/06/1390 «اگر ما مجموعه‌ی روحانیون و اهل علم و کسانی‌که در مسائل دینی کار می‌کنند، در همه‌ی مسائل خودمان این‌را هدف قرار بدهیم... موفّقیت‌های زیادی خواهیم داشت.» 21/12/1393

 

خطر تحجّر و التقاط

نکته مهم این‌که «پیدا کردن مفاهیم جدید و بحث کردن درباره‌ی این‌ها، کار همه‌کس نیست؛ فضلا و متفکّرینی بایستی دنبال این کار بروند که با مبانی اسلامی کاملاً آشنا باشند.» 4/12/1399 باید توجه داشت که دو نوع «اسلام التقاطی و اسلام آمریکایی مشغول مقابله با اسلام ناب هستند.» 25/02/1395 لذا این خطر وجود دارد که «یک آدم‌صلاحیت و نیمه‌سواد و التقاطی وارد استنباطهای جدید از آیات الهی بشود.» 4/12/1399 التقاط به این معناست که «نمیخواهیم از مونتاژ و کنار هم چیدن نظریات گوناگونِ متفکرین و حکمائی که در این زمینه حرف زدند، یک نظریه به‌وجود بیاوریم و تولید کنیم.» 27/02/1390 لذا «باید از التقاط بپرهیزیم.» 27/02/1390

ثانیا باید «از جمود و تحجّر فکری دور باشند.» 4/12/1399 تحجّر؛ یعنی «کسی‌که می‌خواهد از مبانی اسلام و فقه اسلام، برای بنای جامعه استفاده کند، به ظواهر احکام اکتفا نماید و نتواند کشش طبیعی احکام و معارف اسلامی را، در آن‌جایی که قابل کشش است، درک کند و برای نیاز یک ملت و یک نظام و یک کشور - که نیاز لحظه به لحظه است - نتواند علاج و دستور روز را نسخه کند و ارای؟ه دهد.» 14/03/1376 نتیجه این رویکرد می‌شود همان اسلام متحجّر؛ یعنی «اسلامی که با کمال تنگ‌نظری به همه‌ی مسائل نگاه کند.» 26/02/1388 اگر در نظام اسلامی «چنین روحیه‌ای وجود داشته باشد، یقیناً اسلام بدنام خواهد شد و منبع لایزال معارف و احکام اسلامی نخواهند توانست جامعه را پیش ببرند.» 14/03/1376 نتیجه این‌که به‌روزرسانی و تقویتِ این نرم افزار باید مبتنی بر اسلام ناب باشد و «اسلام ناب یعنی اسلامی که نه اسیر و پابند تحجّر است، نه اسیر و پابند التقاط است.» 14/03/1396

 

«اسلام ناب»، زیربنای فکری نظام‌

بر اساس آنچه تبیین شد، این نکته ضرورت پیدا می‌کند که در به‌روزرسانی نرم افزار حکومت اسلامی «باید تلاشمان این باشد که اسلام ناب را مطرح کنیم.» 21/12/1393 «اسلام ناب، اسلام متکی به کتاب و سنت با به‌کارگیری ابزار خِرد و اندیشه‌ی اسلامی [است‌].» 25/02/1395 اسلام ناب یعنی «اسلامِ طرف‌دار عقلانیت و ضدّ قشری گری، ضدّ تحجّر، ضدّ اسیر اوهام و تخیلات خود شدن.» 21/12/1393 «یعنی همان اسلامی که پیروان خود را به وضع جدیدی از زندگی دعوت می‌کند.» 1/09/1368 اسلامی که «سیاست را بخشی از دین و غیرقابل جدایی از آن‌داند و همه‌ی مسلمین را به درک و عمل سیاسی دعوت می‌کند» 14/04/1368 و در یک کلام، اسلامی که «همه‌جانبه است؛ از زندگی فردی و خلوت فردی تا تشکیل نظام اسلامی، همه را شامل می‌شود.» 14/03/1395 یعنی «اسلام ظلم‌ستیز، اسلام عدالتخواه، اسلام مجاهد، اسلام طرفدار محرومان، اسلام مدافع حقوق پابرهنگان و رنجدیدگان و مستضعفان.» 14/03/1389

اسلام ناب، دقیقا همان اسلامی است که در مکتب امام خمینی^(ره) تجلی یافته است؛ زیرا امام خمینی^(ره) بر اساس همین نگاه عملیاتی‌سازی مفاهیم معرفتی «از آیه‌ی شریفه‌ی «اِنَّما اَعِظُکُم بِواحِدَةٍ اَن تَقوموا لِله مَثنی وَ فُرادی» استفاده کردند... تا منتهی شد به‌وجود انقلاب.» 4/12/1399 این نشان می‌دهد که «اولین و اصلی‌ترین نقطه در مبانی امام و نظرات امام، مسأله‌ی اسلام ناب محمدی است.» 14/03/1389 به‌طوری که «حیات و شخصیت خمینی کبیر، تجسم اسلام ناب محمّدی ^(ص) و تبلور انقلاب اسلامی بوده.» 10/03/1369 تا جایی که برای جلوگیری از انحراف از اسلام ناب نیز «بهترین شاخص‌ها، خود امام و خط امام است.» 14/03/1389

دشمنان نیز از همین اسلام می‌ترسند. وگرنه «از اسم اسلامی که امتداد و انتهائی در عمل و در توده‌ی مردم نداشته باشد، نمی‌ترسند.» 21/09/1391 بلکه «از حضور اسلام در متن زندگی جوامع می‌ترسند.» 21/12/1393#

منبع: پایگاه نشر آثار امام خامنه‌ای‌