سند همکارى 25 ساله ایران و چین؛ نقشه راه
سند همکارى 25 ساله
ایران و چین
و جیغ بنفش غربزدگان
15 دقیقه (زمان تخمینی مطالعه این متن)
اشاره: در هفته گذشته، سند همکارى‌هاى ایران و چین امضا شد. این گامى بلند براى گشایش روابط با شرق است. در این میان آنچه جالب است اظهار ناراحتى همزمان آمریکا و رژیم غاصب و ارتجاع منطقه و سلطنت‌طلبان و غربزدگان است. این مقاله با اشاره به سابقه و محتواى سند به برخى پرسش‌ها و شبهات است.
کلیدواژه: سند همکارى 25 ساله ایران و چین؛ نقشه راه
ↆ برای ادامه متن کلیک کنید.
پیشینه تلاش‌هاى دوجانبه براى تنظیم سند
همزمان با سفر رسمى رئیس جمهورى چین به ایران، در 3 بهمن 94 ایران و چین با صدور بیانیه‌اى سطح روابط را به مشارکت جامع راهبردى ارتقاء دادند. با پیشنهاد ایران، به‌منظور تنظیم روابط بلندمدت با چین در بازه زمانى 25 ساله، طرفین در بند 6 بیانیه مذکور تمایل و آمادگى خود براى رایزنى و مذاکره جهت انعقاد سند همکارى بلندمدت را اعلام نمودند.
وزارت امور خارجه در یک همکارى نزدیک با سایر نهادهاى کشورى، نسبت به تهیه نسخه پیش‌نویس «برنامه همکارى جامع» اقدام نمود و پیش‌نویس مذکور در سفر وزیر خارجه در شهریور98 به دولت چین تحویل شد.
در بهار 1399، دولت چین به‌صورت رسمى نظر خود را پیرامون پیش‌نویس پیشنهادى ایران اعلام نمود. وزارت امور خارجه با همکارى نهادهاى کشورى ضمن بررسى سند، فرآیندهاى قانونى را طى نمود و هیأت دولت در تاریخ 3 تیر 1399 مجوز رسمى آغاز مذاکرات و امضاى برنامه همکارى جامع بر اساس منافع متقابل بلندمدت را به وزارت امور خارجه، صادر کرد.
طرف ایرانى همزمان با سفر رسمى جناب آقاى دکتر ظریف؛ وزیر محترم امور خارجه به چین در مهر 1399، نظرات اصلاحى و تکمیلى خود را به اطلاع دولت چین رساند. چین نیز، نهایتاً در نیمه اسفند 1399، نظرات خود پیرامون سند مذکور را به اطلاع وزارت امور خارجه ایران رساند. حسب تصمیم‌گیرى و ابلاغ مراجع عالى کشور به وزارت امور خارجه، سند مذکور در جریان سفر رسمى وزیر امور خارجه چین به ایران در فروردین 1400توسط وزراى امور خارجه دو کشور امضاء شد.
مفاد و محتواى سند همکارى‌ها:
سند حاضر در قالب یک «برنامه» براى بازه زمانى بلندمدت (25 ساله) تنظیم شده است. در این سند طرفین بر یک نقشه راه و افق روابط همه‌جانبه براى تحقق مشارکت جامع راهبردى و ارتقاى عملى آن توافق نموده‌اند. سند حاضر را باید برنامه‌اى سیاسى - راهبردى، اقتصادى و فرهنگى دانست که سویه‌هاى همه‌جانبه روابط را در افقى بلندمدت دنبال مى‌نماید؛ در این سند، به موارد زیر پرداخته شده است:
اول - در سند حاضر تلاش شده است مواضع نزدیک و همکارى‌هاى دو کشور در قالب سازوکارهاى دائمى تنظیم شود و طرفین ضمن ارتقاى تبادلات، رایزنى و همکارى‌هاى نزدیک خود در موضوعات مورد نظر و توافق طرفین در نهادهاى منطقه‌اى و بین‌المللى افزایش دهند. تقویت زیرساخت‌هاى دفاعى، مقابله با تروریسم و برگزارى مانورهاى منظم نظامى به‌عنوان نمایش قدرت و همسوئى دو کشور را مى‌توان مهم‌ترین محورها در این بخش دانست.
دوم - در بعد اقتصادى دو طرف اتفاق نظر دارند که ظرفیت‌هاى بالقوه براى همکارى‌ها فراتر از وضعیت کنونى است و از این‌رو همکارى‌هاى اقتصادى یکى از محورهاى اصلى همکارى‌هاى دو کشور به شمار مى‌آید. در این سند بر ظرفیت مکمل اقتصادى دو کشور به‌ویژه پیوند دادن ایران به زنجیره تأمین ارزش‌محور از طریق تکمیل زنجیره‌هاى مکمل فن‌آورى داخلى، تولید مشترک به‌منظور تأمین بازارهاى داخلى دو کشور و کشورهاى ثالث و در نهایت بهره‌بردارى از ظرفیت‌هاى ایران ازجمله نیروى کار جوان و ماهر تأکید شده است. از این‌رو همکارى در حوزه‌هاى نفت، صنعت و معدن و حوزه‌هاى مرتبط با انرژى (نیرو، انرژى‌هاى تجدیدپذیر و...) مبتنى بر دغدغه‌هاى توسعه ملى پایدار و زیست‌محیطى در سند حاضر مورد تأکید قرار گرفته است.
سوم - هم‌چنین به‌منظور بهره‌بردارى حداکثرى از مزایاى ژئوپلیتکى و ژئواکونومیک کشور، در سند حاضر بر مشارکت مؤثر ایران در ایده کمربند راه طرف چینى تأکید شده است و از این‌رو همکارى‌هاى همه‌جانبه در قالب این ابتکار با اولویت همکارى در حوزه زیرساختى، ارتباطى (ریلى، جاده‌اى، بندرى و هوایى)، مخابراتى، علمى - فن‌آورى، آموزشى و سلامت مورد تأکید قرار گرفته است.
چهارم - در این سند به‌صورت ویژه به تسهیل فرآیندهاى مؤثر در همکارى‌هاى اقتصادى و تجارى با هدف ارتقاى به‌عنوان دغدغه بنگاه‌هاى اقتصادى، تجار و بخش خصوصى توجه شده است و از این‌رو تسهیل همکارى‌هاى مالى - بانکى، گمرکى، مقررات‌زدایى، اعطاى تسهیلات منطق با قوانین در مناطق آزاد تجارى و ویژه اقتصادى، تقویت همکارى و تجارت غیرنفتى با تمرکز بر دو حوزه کشاورزى و دانش‌بنیان مورد توجه قرار گرفته است.
پنجم - در بعد فرهنگى نیز با هدف افزایش شناخت متقابل بر ارتقاى تبادلات، رسانه‌اى، دانشگاهى، نهادهاى مختلف فرهنگى، انجمن‌هاى دوستى و مردم‌نهاد تأکید شده است. هم‌چنین سرمایه‌گذارى و کمک به تکمیل زیرساخت‌هاى لازم مورد تأکید قرار گرفته است.
پاسخ به پرسش‌هایى درباره برنامه همکارى جامع ایران و چین
1- ماهیت برنامه همکارى جامع ایران و چین چیست؟ این سند برخلاف شایعات معاندان و دشمنان، نه تفاهم‌نامه است، نه توافق‌نامه است و نه قرار داد. بلکه سندى است که بیشتر ماهیت نقشه راه و چهارچوب همکارى و زمینه‌هاى مشارکت طرفینى را دارد و البته مى‌توان براساس منافع مشترک از درون آن ده‌ها توافق و قرار داد را در طول زمان منعقد ساخت. در عرف روابط بین‌الملل امضاى این نوع اسناد نوعى دارایى و ظرفیت‌سازى در عرصه بین‌المللى در حوزه‌هاى مختلف به شمار مى‌آید.
2- آیا سند همکارى ایران - چین علیه کشور ثالثى است؟ برخلاف آنچه شایع شده است این سند در راستاى صلح، ثبات و توسعه منطقه‌اى و بین‌المللى تدوین شده و لذا در مخالفت با هیچ طرف ثالثى و یا براى مداخله در امور هیچ کشورى نیست.
3- عدد و رقم‌هاى مطرح شده چقدر واقعى است؟ این سند صرفاً یک چارچوب کلان درباره حوزه‌هاى همکارى است و اعداد و ارقام در مراحل بعد که سند تبدیل به پروژه‌هاى مشخص سازمان‌ها و بخش‌هاى مختلف با ارگان‌هاى چینى خواهد شد، مى‌تواند روى کاغذ بیاید. لذا در شرایطى که فعلاً هیچ پروژه‌اى نیست، بنابراین در این سند اعداد و ارقام به آن معنا وجود ندارد.
4- چرا متن رسمى منتشر نشده و محرمانه مانده است؟ آنچه نیاز به انتشار دارد، موافقت‌نامه‌ها و قراردادهاست که انتشار آن الزام قانونى دارد اما انتشار اسناد غیرتعهدآور در روابط بین‌الملل که در آن جزییات و اعداد و ارقام و... نیامده؛ چندان متداول نیست. هم‌چنین تداوم جنگ اقتصادى دشمن و تحریم‌هاى غرب ایجاب مى‌کند تا از انتشار محتواى کامل سند خوددارى کرد.
5- چرا این سند به تصویب مجلس نرسید؟ بر اساس اصل 77 قانون اساسى، عهدنامه‌ها، مقاوله‌نامه‌ها، قراردادها و موافقت‌نامه‌هاى بین‌المللى باید به تصویب مجلس شوراى اسلامى برسد اما به گفته مقامات وزارت خارجه، سند همکارى جامع چین و ایران، اصولاً ماهیت و حتى شکل قرارداد و یا موافقت‌نامه ندارد بلکه صرفاً یک نقشه راه و چارچوب روابط بلند مدت است.
6- آیا ایران اولین کشورى است که چنین تفاهمى با چین امضا مى‌کند؟ چین پیش از این با بسیارى از کشورها تفاهم‌نامه مشارکت استراتژیک یا تجارى امضا کرده که ازجمله آن مى‌توان به قرارداد 65 میلیارد دلارى با عربستان، توافق با ترکیه و هم‌چنین توافق‌هاى جامع تجارى با اتحادیه اروپا و 14 کشور آسیایى اشاره کرد.
7- همکارى جامع با چین عدول از شعار نه شرقى نه غربى است؟ نه شرقى و نه غربى نه به‌معناى قطع رابطه با غرب و شرق، بلکه عدم پذیرش استعمار هیچکدام از قطب‌هاى شرق (شوروى سابق) و غرب (آمریکا) است. لذا نگاه به شرق، نه به‌معناى پذیرش استثمار و استعمار شرق، بلکه به‌معناى ارتباط با شرق، آنهم در شرایطى است که کشور تقریباً 40 سال محصول تجربه‌ى نگاه به غرب بسیارى از دولتمردان‌اش را چشیده است.
8- آیا سند همکارى جامع ایران چین، استعمارى است؟ سند همکارى 25 ساله از جنس ارتباط است؛ اما چگونه مى‌توان «ارتباط» را از «استعمار» تمیز داد. در واقع سندى که امضا شد یک برنامه جامع است براى مدون کردن قراردادها و تقویت همکارى‌ها لذا نشستن و غیب‌گویى از یک سند آنهم در برهه فعلى بیش از آن‌که نگرانى از خود سند باشد، واهمه از اصل نگاه به شرق است که غربگرایان براى آشفته شدن از آن انگیزه‌هاى شخصى و گروهى کم ندارند.
9- نکته مهم در این میان جیغ بنفش سران استکبار و صهیونیسم است که با انواع اظهارنظرها از امضاى این سند ابراز نگرانى مى‌کنند. مضحک‌تر آن که کسانى مانند رضا پهلوى و اپوزیسیون مزدور غرب نگران استقلال ایران شده‌اند و برخى غربزدگان داخلى نیز که چشم بر همه بدعهدى‌ها و استعمارگرى غربى‌ها بسته‌اند از وابستگى ایران به چین اظهار ناراحتى کرده‌اند. همه این مواضع هماهنگ و پرحجم حکایت از این دارد که ایران اسلامى در راستاى گسترش نگاه به شرق براى استفاده از ظرفیت‌هاى کشورهاى قدرتمند جهان و تعاملات اقتصادى و فرهنگى و سیاسى با این اقدام گام بلندى را برداشته است. گامى که باید با کشورهاى دیگرى چون روسیه، هند و کشورهاى همسایه برداشته شود. اینک با پایان یافتن فشار حداکثرى آمریکا و هم‌پیمانانش و شکست حداکثرى آن‌ها فرصت مناسبى است تا این‌گونه اقدامات به‌عنوان شاهدى روشن بر سیاست قطعى ایران با دنیا آورده شود. دنیایى که برخلاف نگاه غرب‌باوران محدود به آمریکا و سه کشور استعمارگر اروپایى نیست.
بایدها و نبایدهاى طرح موضوع در بیانات و خطبه‌ها
یکم - در پنجاهمین سالگرد برقرارى روابط دیپلماتیک میان ایران و چین، امضاى برنامه جامع همکارى مى‌تواند به نقطه‌اى عطف و تاریخى با هدف جهش روابط همه‌جانبه بدل شود، و نفس امضاى چنین برنامه‌هاى همکارى میان کشورها با روابط نزدیک طبیعى است.
دوم - ارتقاى همه‌جانبه روابط ایران با چین ربطى به روابط ایران با سایر کشورها و شرایط منطقه‌اى و بین‌المللى ندارد. روابط دوجانبه ایران و چین فى نفسه واجد اهمیت تلقى مى‌شود و تقویت مشارکت جامع راهبردى مورد توافق و اراده متقابل رهبران عالى دو کشور است.
سوم - ایران ضمن ارج نهادن به روابط دوستانه و تاریخى میان دو کشور، حمایت‌هاى چین از ایران در دوران دشوار تحریمى را ارج مى‌نهد و به آن توجه دارد.
چهارم - انعقاد برنامه همکارى جامع بیان‌کننده ارتقاء کیفى روابط با چین است اما در صورتى که روابط با سایر کشورها به وجوه مشخصى ازجمله جامعیت و مشارکت دست یابد، آمادگى براى امضاى برنامه توسط طرف ایرانى با این‌گونه کشورها وجود دارد و حتماً انجام خواهد شد.
پنجم - سایر کشورها نیز باید تقویت همکارى با ایران را به‌صورت مستقل مورد توجه قرار دهند و از دخیل نمودن سایر مولفه‌ها ازجمله خواست آمریکا و دو سه کشور اروپایى، براى محدود نمودن روابط با ایران، پرهیز کنند.
ششم - مطرح شدن یا امضاى سند هیچ ارتباطى با تحولات دیگر در روابط خارجى ایران ندارد. فرآیند روابط راهبردى با چین، در آغاز اجراى برجام شروع شده و اکنون به نتیجه رسیده است و ارتباطى با برجام ندارد.
لازم است از موارد زیر در بیانات و خطبه‌ها اجتناب شود:
1- برقرارى روابط با چین سیاست نظام اسلامى است و اکنون تمام ارکان نظام بر آن اتفاق نظر دارند. نباید این موضوع تبدیل به موضوعى جناحى گردد.
2- از برقرارى ارتباط میان امضاى برنامه در مقطع کنونى و انتخابات آینده‌ى ریاست جمهورى اجتناب شود. سیاست خارجى در بالاترین سطوح نظام و با اجماع تصمیم‌گیرى مى‌شود.
3- با توجه به توافق طرفین مبنى بر حفظ محرمانگى سند با هدف صیانت از روابط در مقابل فشار و مداخلات احتمالى خارجى (آمریکا) و حساسیت رقباى منطقه‌اى (عربستان، ترکیه، امارات، رژیم صهیونیستى) و باقى ماندن اهرم چانه‌زنى و کسب امتیاز در انعقاد برنامه مشابه با سایر کشورها، از تأکید بر انتشار متن یا محتواى سند اجتناب شود.
4- از برقرارى ارتباط میان امضاى سند و شرایط فعلى برجام خوددارى شود.
5- اگرچه تقویت روابط ایران و چین نقش مهمى در خنثى‌سازى تحریم‌ها داشته و دارد اما از آن‌جا که ممکن است آمریکا با هدف تحت فشار قرار دادن چین اقداماتى را انجام دهد از برجسته‌سازى این بعد از برقرارى روابط راهبردى پرهیز شود.
6- همه مى‌دانیم که جنس اختلافات دولت چین با آمریکا با مقابله ما با آمریکا تفاوت ماهوى دارد. کما این‌که در مورد روسیه نیز این‌چنین است. گسترش روابط ما با چین صرفاً براساس منافع مشترک و نیازهاى طرفین به یکدیگر است. از این فراز و نشیب‌هاى مختلف در طول دوران روابط راهبردى با چین طبیعى است.#
براى اطلاع بیشتر این گزارش راهبردى را مى‌توانید مطالعه اینجا کنید.
