به مناسبت صدمین روز رحلت علامه مصباح یزدى

یک نفس موعظه

حقیقت ذکر

 

(به مناسبت صدمین روز رحلت علامه مصباح یزدى)

 

حقیقت ذکر در درون انسان و در قلب او عینیت مى‌یابد و ذکر لفظى، تنها نُمود خارجى همان حقیقت درونى است. ذکر خدا تنها تکرار کلمات نیست، بدون آن که آن کوچک‌ترین نقش و تأثیرى در زندگى انسان داشته باشد، و بدون این‌که گوینده به معنا و مفهوم والاى آن‌ها توجه کند. چگونه ممکن است به یاد دوستى باشیم و در همان حال عملا با او دشمنى بورزیم؟ ! چگونه ممکن است ذکر خدا با اعمالى که در حقیقت دشمنى با خدا است سازگار باشد؟ ! گرچه در برداشت سطحى، ذکر همان ذکر لفظى تلقى مى‌شود، اما توجه به حقیقت ذکر و استعمالات آن در روایات و آیات، معناى حقیقى ذکر، همان توجه درونى و قلبى است و اساساً به یاد کسى بودن، از مقوله لفظ نیست.

ↆ برای ادامه متن کلیک کنید.

اطلاق ذکر بر ذکر لفظى، در واقع از آن رو است که لفظ کاشف از معنا و حکایت‌گر چیزى است که در دل مى‌گذرد. وجود «علاقه دالّ و مدلول» بین لفظ و معنا موجب شده که مجازاً بر ذکر لفظى نیز ذکر اطلاق گردد. البته بر اثر کثرت استعمال، این اطلاق و استعمال جنبه حقیقت یافته و دیگر نیازمند قرینه نیست و بر این اساس، ما حقیقتاً ذکر را به دو نحو استعمال مى‌کنیم: یکى به‌معناى یاد کردن قلبى، و دیگرى یاد کردن زبانى. البته با دقت در مى‌یابیم که یاد کردن زبانى بدون هیچ مرتبه‌اى از توجّه قلبى میسور نیست، زیرا کسى‌که مى‌خواهد ذکرى بگوید مثلاً ذکر (لا حول و لا قوّة الاّ باللّه) در آغاز توجهى هرچند اندک به خداوند و تکلیف و ثواب و عقاب الهى داشته باشد، تاانگیزه انجام آن رفتار مستحبى در او ایجاد گردد.

البته ذکر لفظى تنها در صورتى ارزش مطلوب را خواهد داشت که برخاسته از دل یا راهى براى رسیدن به ذکر قلبى باشد و در این صورت است که در عمل نیز مؤثر خواهد بود. امام صادق ^{(علیه السلام)} در این باره مى‌فرمایند:

مِنْ أَشَدِّ مَا فَرَضَ اللَّهُ عَلى خَلْقِهِ ذِکْرُ اللَّهِ کَثِیراً. ثُمَّ قَالَ: لاَ أَعْنى سُبْحَانَ اللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ لاَ إِلهَ إِلاَّ اللَّهُ وَ اللَّهُ أَکْبَرُ، وَ إِنْ کَانَ مِنْهُ، وَ لَکِنْ ذِکْرُ اللَّهِ عِنْدَ مَا أَحَلَّ وَ حَرَّمَ، فَإِنْ کَانَ طَاعَةً عَمِلَ بِهَا وَ إِنْ کَانَ مَعْصِیةً تَرَکَهَا؛ از مهم‌ترین و والاترین چیزهایى که خداوند بر بندگانش فرض کرده این است که فراوان ذکر خدا کنند. سپس حضرت فرمودند: مقصود من تنها گفتن «سبحان اللّه» و «الحمدللّه» و «لا اله الا اللّه» و «اللّه اکبر» نیست، اگرچه این‌ها نیز ذکرند؛ بلکه مقصود من یاد خدا در رویارویى با چیزى است که خداوند حلال و یا حرام کرده است. پس اگر آن کار طاعت خداوند بود، بنده آن‌را انجام دهد و اگر معصیت و نافرمانى بود، رهایش کند. (بحارالانوار، ج 71، باب 65، روایت 9) (آیت الله مصباح یزدى، کتاب یاد او، ص‌21-22)#