به مناسبت صدمین روز رحلت علامه مصباح یزدی
درنگی در روش تفسیری
آیت الله مصباح یزدی
(به مناسبت صدمین روز رحلت علامه مصباح یزدی)
5 دقیقه (زمان تخمینی مطالعه این متن)
کلیدواژه: علامه مصباح یزدی؛ صدمین روز رحلت؛ تفسیر موضوعی؛ تفسیر قرآن؛ اندیشه اسلامی؛ معارف قرآن
ↆ برای ادامه متن کلیک کنید.
از شمار دو چشم یک تن کم // وز شمار خرد هزاران بیش
دهه هفتاد قرن چهاردهم شمسی، جامعه اسلامی آماج شبهات دینی و اعتقادی غربگرایان قرار گرفت و این مقدمه‌ای بود تا نام آیت الله مصباح یزدی به تدریج بر سر زبان‌ها افتد. فقیهی که خروش در برابر تحریف و مصادره مفاهیم دینی توسط برخی روشنفکرنماها را بر سکوت مصلحت‌گرایانه ترجیح داد و از تریبون نماز جمعه امّ‌القرای تهران به مصاف شبهات، تحریفات، مغالطلات و التقاطات رفت. وزانت علمی، منطق فکری، متانت رفتاری و ادب گفتاری او رشته‌های روشنفکرمآبان حلقه کیانی‌ها را چنان پنبه می‌کرد که جز ترور جایگاه و شخصیت این اندیشمند دینی در نشریات زرد زنجیره‌ای راهی نیافتند، اما با وجود وعده الهی «إِنَّ اللَّهَ یُدَافِعُ عَنِ الَّذِینَ آمَنُوا»(حج: 38) این تخریب‌های فرافکنانه، چیزی از ارزش‌هایشان کم نکرد.
اگر چه بسیاری از فرهیختگان علمی علامه فقید را به تسلط کم‌نظیر در فقه و کلام و فلسفه می‌شناسند از اشراف علمی و شأن و جایگاه ایشان در تفسیر موضوعی قرآن کریم کمتر سخن به میان آمده است. در آستانه یکصدمین روز رحلت این فقیه بصیر و مجاهد برآنیم تا در رهیافتی کوتاه، سیره علمی ایشان را در تفسیر و تاویل آیات قرآن کریم مورد بررسی قرار دهیم. چه آنکه بسیاری درس گفتارها وآثار مکتوب ایشان برآمده از قدرت تفسیری و ارتکازی قرآنی است که با محوریت آیات وحی و روش تفسیری علامه طباطبایی استاد ایشان به منصه ظهور رسیده است که این مهم جلوه‌گر فخامت و عظمت جایگاه قرآن کریم در نگرش معرفتی ایشان بود. علامه مصباح قرآن را محور اصلی و اساسی معارف و اندیشه اسلامی می‌دانست و معتقد بود بنیان‌های فکری و مبانی اندیشه‌ای اسلام را از اصل و اساس باید از قرآن گرفت. امتداد همیشگی این دغدغه مقدس در دوران حیات وی، سیره علمی و شخصیت قرآنی ایشان را شکل داده بود، طوری‌که ایشان پیش از پیروزی انقلاب اسلامی به تدریس تفسیر آیات قرآن کریم در مدرسه حقانی قم و بعدها در مؤسسه «در راه حق» اهتمامی ویژه داشتند. در این برهه استاد فعالیت تفسیری را بسیار جدی‌تر از گذشته دنبال کردند و معارف قرآن را در عقیده و جهان‌بینی اسلامی به همراه اخلاق و علوم انسانی، از قرآن استخراج کردند و در اختیار جامعه نخبگانی و علمی جامعه اعم از طلاب و دانشجویان قرار دادند. پس پیروزی انقلاب نیز علامه به تاسیس و راه اندازی موسسه علمی پژوهشی امام همت گماشت و با نگاه بین رشته‌ای به طرح و بحث مبانی نظری قرآن کریم در راستای اسلامی‌سازی علوم انسانی پرداخت که نتیجه و ثمره این مجاهدت‌ها را می توان در انتشار مجموعه کتاب‌های معارف قرآن نظاره نمود.
روش تفسیری علامه مصباح
روش تفسیری ایشان بر اساس منظومه‌ای معرفتی است که همه جوانب زندگی بشر را شامل می‌شود و جامعیت فوق‌العاده‌ای را داراست. مبانی طرح درس ایشان از مباحث اقتصادی، مدیریتی، جامعه‌شناسی گرفته تا تاریخ و حقوق و ... همه از قرآن کریم در دو روش ترتیبی و موضوعی استخراج شده است. آثار قرآنی علامه تحت عنوان "معارف قرآن" با 10 محور اصلی در یک سیر منظم و منطقی شروع می‌شود.
اولین محور این مجموعه کتاب خداشناسی که شامل شناخت خدا و توحید و صفات و کلیات افعال الهی است؛ محور دوم دوره معارف قرآن جهان‌شناسی، شامل مباحث آفرینش، پدیده‌های زمینی، جهان غیب و مساله خلق و تدبیر است. موضوع انسان‌شناسی با طرح مباحثی مثل آفرینش انسان، ویژگی‌های روحی، کرامت و مسؤولیت انسانی، زندگی و سنن الهی در حیات فردی و اجتماعی و بالاخره معاد و سرنوشت نهایی سومین محور این مجموعه را تشکیل می دهد. در محور چهارم از مجموعه معارف قرآن ذیل موضوع راه شناسی ، انواع علم حضوری و حصولی و الهام و وحی، مساله نبوت و ضرورت بعثت انبیاء و هدف آن؛ اعجاز، عصمت و سرانجام مساله امامت مورد بررسی قرار می گیرد. پنجمین محور این مجموعه تحت عنوان راه و راهنماشناسی به روایت تاریخ انبیا و روش پیامبر اسلام در تبلیغ می پردازد.ششمین محور از این مجموعه اثری تحت عنوان قرآن‌شناسی است که به مباحثی پیرامون ابعاد مختلف شناخت قرآن اختصاص یافته است. مباحث دیگری با عناوین اخلاق یا انسان‌سازی قرآن،برنامه‌های عبادی قرآن، احکام فردی و احکام اجتماعی قرآن به ترتیب عناوین دیگر محورهای ده گانه دوره معارف قرآن را تشکیل می‌دهند.#
