عوامل مؤثر بر مشارکت عمومی در انتخابات

عوامل مؤثر بر
مشارکت عمومی در انتخابات‌

 

 

 

12 دقیقه (زمان تخمینی مطالعه این متن)

 

اشاره: مشارکت در انتخابات و رأی دادن از مؤلفه‌های اساسی رفتار سیاسی مردم محسوب می‌شود. این سؤال که «علل وانگیزه‌های شهروندان برای مشارکت در انتخابات چیست؟» از مهم‌ترین موضوعات مورد مطالعه در جامعه‌شناسی سیاسی است. نتایج مطالعه نشان می‌دهدانگیزه‌هایی چون تقویت انسجام ملی، پیروی از مقام رهبری، حمایت از نظام جمهوری اسلامی ایران و احساس تکلیف شرعی، رابطه معناداری با مشارکت انتخاباتی دارند. به عبارت دیگر، پاسخ‌دهندگانی که در بیشتر انتخابات رأی داده‌اند،انگیزه‌های مذکور را مهم‌ترین دلایل شرکت ذکر کرده‌اند.

از میان منابع اجتماعی مورد بررسی، «پایبندی به انجام تکالیف شرعیه»، «اعتماد سیاسی»، «علاقمندی به سیاست»، «مهارت‌های مشارکتی» و «احساس اثربخشی سیاسی» همبستگی معناداری با مشارکت انتخاباتی نشان می‌دهند. منابعی که در مضمون جامعه ایران، برخلاف بیشتر جوامع دیگر همبستگی معناداری با مشارکت در انتخابات نشان ندادند «تحصیلات» و «درآمد» است.

       کلید واژه‌ : انتخابات، مشارکت سیاسی، رأی دادن، رفتار انتخاباتی؛ مشارکت عمومی؛ مشارکت حداکثری

ↆ برای ادامه متن کلیک کنید.

ماهیت انتخابات‌

رأی‌دهی و مشارکت در انتخابات آشکارترین نوع مشارکت سیاسی در جوامع مردم‌سالار است. رأی دادن مؤثرترین و عملی‌ترین وسیله برای مردم است تا افکار و عقاید خود را در اداره امور عمومی و اجتماعی اعمال کنند. رأی‌گیری در واقع یک نوع سازوکار اجتماعی برای گردآوری و تشخیص گزینه‌ها و ارجحیت‌های اجتماعی است. اساسی‌عملکرد انتخابات، فرصت دادن برای جانشینی و انتقال مناصب و مسؤولیت‌ها در جامعه است.

 

تأثیر میزان مشارکت انتخاباتی در وضعیت کشور

از آن‌جا که میزان مشارکت شهروندان در انتخابات، یکی از شاخص‌های میزان مشروعیت و مقبولیت نظام سیاسی در بسیاری از کشورهاست، حکومت‌ها بر حضور حداکثری مردم در انتخابات تأکید می‌کنند. حکومتی که بتواند بیشترین مشارکت در انتخابات را جلب کند، نه تنها در عرصه داخلی بلکه در عرصه بین‌المللی نیز می‌تواند از موضع مقتدرانه برخوردار باشد، مشارکت حداکثری مردم در انتخابات بستری برای اعتماد به نفس مسؤولان سیاسی و منتخبان مردم فراهم می‌کند که بتوانند در اداره امور کشور، رأی مردم را پشتیبان تصمیم‌های خود بدانند. به‌همین‌دلیل کاهش مشارکت مردم در انتخابات یکی از مسائل اساسی دولت‌ها به‌شمار می‌رود.

با پیروزی انقلاب اسلامی و استقرار نظام جمهوری اسلامی در ایران نیز، مشارکت سیاسی در قالب انتخابات بسیار مهم و حساس گردید و حضور گسترده و همه‌جانبه مردم در انتخابات به نقطه قوت نظام جمهوری اسلامی ایران در عرصه ملی و بین‌المللی بدل شده است.

 

اهمیت مطالعات انتخاباتی‌

ویژگی مهم انتخابات در نظام جمهوری اسلامی ایران، مشارکت بالای پنجاه درصدی رأی‌دهندگان در چهار دهه گذشته است. اما این میزان در انتخابات مختلف دارای فراز و نشیب بوده است و ازاین‌رو مطالعه و بررسی عوامل مؤثر بر میزان مشارکت در انتخابات نظام جمهوری اسلامی یک موضوع حساس در جامعه‌شناسی سیاسی ایران گردیده است.

ازجمله دلایل مطالعه مشارکت انتخاباتی، بررسی علل و عوامل مؤثر بر حضور شهروندان در پای صندوق‌های رأی و راه‌های افزایش این حضور است، در مباحث مرتبط با تحلیل رفتار رأی‌دهندگان دو نکته مهم وجود دارد: اولا چه عواملی مردم را به شرکت در انتخابات بر می‌انگیزاند؟، ثانیا در مباحث رفتارشناسی رأی‌دهندگان پرسش اصلی این است که چه عواملی سبب می‌شود رای‌دهندگان به این تصمیم برسند که به حزب یا شخص خاصی رأی دهند. به عبارت دیگر در وهله نخست، اقدام به مشارکت انتخاباتی مورد بحث است و در وهله دوم محتوای مشارکت مورد نظر است.

 

«منابع اجتماعی» و «عوامل‌انگیزشی»؛ دو عامل کلی تأثیرگذار در مشارکت عمومی در انتخابات‌

منظور از منابع اجتماعی، کیفیت یا موقعیتی است که فرد در جامعه در طول زمان کسب‌کرده و او را برای انجام برخی امور توانمند ساخته است. به‌طور مشخص، این موارد منابع اجتماعی به‌شمار می‌روند: تحصیلات، درآمد، دین‌داری ، اعتماد سیاسی (میزان نگرش مثبت و حامیانه مردم نسبت به نظام سیاسی، نهادهای سیاسی و کنشگران سیاسی در جامعه)، علاقمندی به سیاست، احساس اثربخشی سیاسی و مهارت‌های مشارکتی.

علاوه بر منابع اجتماعی، عوامل‌انگیزشی مشارکت در انتخابات وانگیزه‌های شرکت در امور و فعالیت‌های سیاسی نیز قابل توجه است.انگیزه‌های افراد برای مشارکت در انتخابات که می‌تواند کاملا متفاوت باشد عبارت است از: تقویت انسجام ملی، احساس تکلیف شرعی، احساس مسؤولیت نسبت به کشور، پیروی از ولی‌فقیه برای مشارکت در انتخابات، ادای دین به شهیدان و خانواده آن‌ها، بهبود وضعیت اقتصادی و معیشتی مردم، رضایت از وضع موجود و تمایل به تداوم آن، مخالفت با جناح یا کاندیدای رقیب، مُهرخوردن شناسنامه، عادت به رأی دادن، فشارهای محیط کار و فشار خانواده و اقوام.

 

نقش منابع اجتماعی در مشارکت انتخاباتی‌

علاقه به سیاست یکی از عوامل مشارکت در انتخابات است. اصولا فرض بر این است که افرادی که علاقه بیشتری به سیاست دارند، در عرصه سیاست بیشتر فعالیت می‌کنند.

مهارت‌های مشارکتی؛ فعالیت در گروه‌ها و انجمن‌های سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، صنفی و مذهبی از ابزارهای مهم برای کسب مهارت‌های مشارکت محسوب می‌شود، افرادی که در احزاب، گروه‌ها و انجمن‌ها عضویت و فعالیت دارند مهارت‌های مشارکتی کسب می‌کنند و تمایل بیشتری به مشارکت سیاسی نشان می‌دهند.

احساس اثربخشی سیاسی؛ افرادی که حس اثربخشی بالایی دارند بیشتر از دیگران در انواع فعالیت‌های سیاسی مشارکت می‌کنند. به‌طور مثال میزان مشارکت سیاسی بین کسی‌که معتقد است «سیاست آن‌قدر پیچیده است که افرادی مثل من نمی‌توانند از آن سر دربیاورند و من آن‌قدر در زندگی خود گرفتارم که نمی‌توانم به سیاست فکر کنم» قطعا متفاوت است با کسی‌که می‌گوید: «فکر می‌کنم توانایی و اطلاعات کافی برای مشارکت در امور سیاسی کشور را دارم و حتی افرادی مثل من هستند که در تعیین یا تغییر امور سیاسی کشور نقش و مسؤولیت دارند.»

اعتماد سیاسی؛ باورها، احساسات و نگرش‌های افراد جامعه از نظام سیاسی، دستگاه‌های اجرایی، مقامات حکومتی و مسؤولان سیاسی، بخشی از نگرش سیاسی و عامل مهمی در ایجادانگیزه برای مشارکت انتخاباتی است. یکی از متغیرهای نگرشی مهم در ادبیات مشارکت سیاسی، اعتماد سیاسی است که می‌توان آن‌را در ابعاد اعتماد به نهادهای سیاسی، به مسؤولان کشور و به نحوه اجرای قانون در کشور سنجید.

دینداری؛ از متغیرهایی که انتظار می‌رود بر مشارکت سیاسی و انتخاباتی در ایران تأثیر بسیاری داشته باشد، مذهبی بودن افراد جامعه است.

تحصیلات؛ در اغلب جوامع، سطح تحصیلات افراد رابطه مستقیمی با تمایل آن‌ها به مشارکت سیاسی در همه ابعاد آن دارد. لذا انتظار می‌رود در ایران نیز با افزایش تحصیلات فرد، تمایل او به مشارکت در انتخابات افزوده شود. ولی نتایج نظرسنجی‌ها نشان می‌دهد رابطه‌ای خطی، میان تحصیلات و شرکت در انتخابات وجود ندارد.

درآمد؛ میان درآمد مالی افراد و مقیاس‌های مشارکت در انتخابات در کل رابطه معناداری مشاهده نمی‌شود، و این‌که گفته شود با افزایش درآمد، از تمایل مردم به رأی دادن کاسته می‌شود، چنین الزامی وجود ندارد.

 

نقش عوامل‌انگیزشی در مشارکت انتخاباتی‌

مهم‌ترین عوامل‌انگیزشی برای مشارکت در انتخابات، بهبود وضعیت اقتصادی و معیشتی مردم، بهبود وضعیت و جایگاه ایران در عرصه بین‌المللی، احساس مسؤولیت نسبت به کشور، تقویت انسجام ملی در مقابل دشمن، احساس تکلیف شرعی و حمایت از نظام جمهوری اسلامی است. و کمترین‌انگیزه، فشار خانواده و افشار محیط کار و عادت به رأی دادن می‌باشد.

وجود همبستگی مثبت و معنادار میان هر یک از عوامل‌انگیزشی مورد بررسی و مشارکت در انتخابات بدین معناست که با افزایش این عامل‌انگیزشی، میزان مشارکت افراد در انتخابات افزایش می‌یابد، و در مواردی که همبستگی منفی معنی‌دار وجود دارد، با افزایش عوامل‌انگیزشی میزان مشارکت کاهش می‌یابد.

 

نتیجه‌

در بررسی نقش برخی از عوامل تأثیرگذار بر مشارکت مردم در انتخابات، تأثیر هر دو عامل منابع اجتماعی و عوامل انگیزشی، در مشارکت در انتخابات مثبت است؛ یعنی با افرایش هریک از عوامل، میزان مشارکت در انتخابات نیز افزایش می‌یابد، با این تفاوت که میزان تأثیرگذاری عوامل‌انگیزشی تقریبا یک‌ونیم برابر منابع اجتماعی است.

در میان متغیرهایی که ذیل منابع اجتماعی مطرح است، علاقه به سیاست، مهارت‌های مشارکتی، احساس اثربخشی سیاسی، اعتماد سیاسی، و دین‌داری به‌طور معناداری با مشارکت در انتخابات رابطه دارند، و با افزایش هریک از این متغیرها، احتمال مشارکت فرد در انتخابات بیشتر می‌شود. از متغیرهای‌انگیزشی نیز، حمایت از نظام جمهوری اسلامی، پیروی از مقام معظم رهبری و تقویت انسجام ملی، با مشارکت در انتخابات رابطه معنادار دارند. (برگرفته از مقاله «عوامل مؤثر بر مشارکت شهروندان در انتخابات ریاست جمهوری و مجلس؛ مطالعه موردی شهر تهران»؛ پژوهشنامه علوم سیاسی سال چهارم پاییز 1388 شماره 4 (ensani. ir)#