زبان فارسی؛ دغدغه‌ای هم‌چنان باقی

زبان فارسی؛
دغدغه‌ای هم‌چنان باقی

 

(به مناسبت 25 اردیبهشت روز بزرگداشت فردوسی و پاسداشت زبان فارسی)

 

 

 

    کلیدواژه: زبان فارسی؛ انقلاب حروف؛ تمدن ایرانی اسلامی

ↆ برای ادامه متن کلیک کنید.

1-   زبان فارسی با نام و یاد فردوسی دلالت التزامی پیدا کرده است و شاهنامه او زبان فارسی را به عنوان میراث تمدنی و فرهنگی ایران، زنده نگه داشته است و توانست زبان فارسی را از نفوذ واژه‌های بیگانه حفظ کند و ساختار و هنجارهای نحوی زبان فارسی را از گزند بی‌هنجاری‌ها نگاه دارد.

2-   امروزه در عصر ارتباطات، عرصه تبادل فرهنگ‌ها و باورها بیش از هر زمان دیگری بسط و گسترش یافته است. درهم‌آمیختگی فرهنگ‌ها و خُرده‌فرهنگ‌ها بیش از هر زمان دیگری بر مؤلفه‌های هویتی ملی و بومی جوامع تاثیرگذار است و تمدنی که در صیانت و پاسداری از مرزهای فرهنگی‌اش سُست و بی‌تفاوت باشد، ناخودآگاه در میدان تقابل تمدن‌ها رنگ می‌بازد و در نتیجه در فرآیند تدریجی در فرهنگ‌های بیگانه هضم می‌گردد.

3-   نمونه بارز این هضم‌شدگی در جهاز هاضمه تمدنی نظام سلطه را می‌توان در ماجرای تاریخی موسوم به «انقلاب حروف» در کشور همسایه شمال‌غربی‌مان مشاهده کرد. پنج سال بعد از تأسیس جمهوری ترکیه، هیئت‌وزیران آن کشور دستور تشکیل کمیسیونی برای بررسی مسئله الفبا را صادر کرد و سه تن از اعضای کمیسیون، گزارش تهیه شده درباره امکان تدوین «الفبای ترک» بر اساس الفبای لاتین را به آتاتورک رئیس جمهور غربگرا و اسلام ستیز وقت ترکیه ارائه کردند. پس از تصویب این قانون در سال ۱۹۲۸ این دستورالعمل برای همیشه قاعده نوشتاری زبان ترکی را تغییر داد که مورخین از این اقدام با نام «انقلاب حروف» یاد می‌کنند.

4-   یکی دو سالی بیش از ابراز نگرانی رهبر معظم انقلاب از خطر مصادره، تخریب و ویرانی زبان فارسی نگذشته است. ایشان در متن یکی از نشست ها در جمع اساتید، شعرا و ادیبان زبان فارسی فرمودنده بودند: «من راجع به زبان فارسی حقیقتاً نگرانم زیرا در جریان عمومی، زبان فارسی در حال فرسایش است... زبان فارسی قرن‌های متمادی است که عمدتاً بوسیله شاعران بزرگ حفظ شده و اینگونه سالم و فصیح به دست ما رسیده است، بنابراین ما باید حرمت زبان را حفظ کنیم و اجازه نداریم با بی‌مبالاتی آن را به دست فلان ترانه‌سرای بی‌هنر بدهیم که الفاظ را خراب کند و بعد نیز با پول بیت‌المال در صداوسیما و دستگاههای دولتی و غیردولتی پخش شود.»(20/02/1398)

5-   نکته حائز اهمیت این است که هشدار رهبر معظم انقلاب نسبت به زبان فارسی با دو راهبرد حلی و نقضی همراه است. همانطور که ایشان علاوه بر اهمیت ترمیم و بازیابی زبان فارسی به نگاه افراطی و شایع در اشاعه زبان‌های وارداتی غربی از جمله تعلیم زبان انگلیسی انتقاد داشته و فرمودند: «این اصرار بر ترویج زبان انگلیسی در کشور ما یک کار ناسالم است. بله، زبان خارجی را باید بلد بود امّا زبان خارجی که فقط انگلیسی نیست، زبان علم که فقط انگلیسی نیست.

       چرا زبانهای دیگر را در مدارس به‌عنوان درس زبان معیّن نمی کنند؟ چه اصراری است؟ این میراث دوران طاغوت است، این میراث دوران پهلوی است. [مثلاً] زبان اسپانیولی؛ امروز کسانی که به زبان اسپانیولی حرف میزنند کمتر از کسانی نیستند که به زبان انگلیسی حرف میزنند؛ در کشورهای مختلف، در آمریکای لاتین یا در آفریقا کسان زیادی هستند. مثلاً میگویم؛ بنده حالا مروّج [زبان] اسپانیا نیستم که بخواهم برای آنها کار بکنم، امّا مثال دارم میزنم. چرا زبان فرانسه یا زبان آلمانی تعلیم داده نمیشود؟ زبانهای کشورهای پیشرفته‌ی شرقی هم زبان بیگانه است، اینها هم زبان علم است.در کشورهای دیگر به این مسئله توجّه می‌کنند و جلوی نفوذ و دخالت و توسعه‌ی زبان بیگانه را می‌گیرند.»(13/2/1395)

6-   از منظر امام جامعه تمدن ایرانی اسلامی آن استعداد و قابلیت را دارد که بتواند درون‌مایه‌های فرهنگی خویش، از جمله زبان فارسی را به عنوان یک مدل مترقی به جهان عرضه کنند. برای نیل به این مهم هم می‌بایست زبان فارسی در خدمت انتشار علم به عنوان یک زبان علمی مورد توجه باشد و هم علم در مسیر انتشار و ارائه در خدمت زبان فارسی قرار گیرد: «بنده سه چهار سال قبل از این، به جوانهای دانشجو و اهل علم گفتم که شما باید کاری کنید که پنجاه سال بعد، اگر کسی خواست به تازه‌های علمیِ آن روز دست پیدا کند، مجبور بشود بیاید زبان فارسی یاد بگیرد.»(1/11/1395)

       چنانکه در فرازی دیگر فرمودند: «از پیشرفت علمی در کشور برای گسترش و نفوذ زبان فارسی استفاده شود. زبان خیلی مهم است برادران و خواهران عزیز! اهمیت زبان ملی یک کشور برای خیلی‌ها هنوز دانسته و شناخته نیست. زبان فارسی باید گسترش پیدا کند. باید نفوذ فرهنگیِ زبان فارسی در سطح جهان روزبه‌روز بیشتر شود. فارسی بنویسید، فارسی واژه‌سازی کنید و اصطلاح ایجاد کنید. کاری کنیم که در آینده، آن کسانی که از پیشرفتهای علمی کشور ما استفاده میکنند، ناچار شوند بروند زبان فارسی را یاد بگیرند. این افتخاری نیست که ما بگوئیم حتماً زبان علمی کشور ما فلان زبان خارجی است. زبان فارسی اینقدر ظرفیت و گنجایش دارد که دقیق‌ترین و ظریف‌ترین علوم و دانشها میتوانند با این زبان بیان شوند.» (15/5/92)

7-   مقام معظم رهبری علاوه بر اهمیت پاسداشت و صیانت از زبان فارسی ، نسبت به گسترش و ترویج این زبان در دیگر کرانه ها دغدغه ای جدی دارند. جستجویی سریع و تاملی اندک در میان فرمایشات به وضوح نشان می‌دهد که صدور زبان فارسی به عنوان زبان و میراث تمدنی ایرانیان همواره باید مورد توجه و کُنش‌گری فرهیختگان علمی و رایزنان فرهنگی ایران در سایر کشورها باشد: «کرسی زبان را در یک‌جا تعطیل می‌کنند، باید تماس‌های دیپلماتیک بگیریم که چرا کرسی زبان را تعطیل کردید. نمی‌گذارند، اجازه‌ی دانشجو گرفتن نمیدهند، امتیاز نمیدهند، برای اینکه زبان فارسی را یک‌جا میخواهیم ترویج کنیم؛ آن‌وقت ما بیاییم زبان آنها را خودمان با پول خودمان، با خرج خودمان، با مشکلات خودمان ترویج کنیم. این عقلائی است؟ من نمیفهمم! این را داخل پرانتز گفتم، برای اینکه همه بدانند، توجّه کنند. [البتّه‌] نمی‌گویم که فردا برویم زبان انگلیسی را در مدارس تعطیل کنیم؛ نه، حرف من این نیست؛ حرف این است که بدانیم چه‌کار داریم می‌کنیم؛ بدانیم طرف می‌خواهد چگونه نسلی در این کشور پرورش بیابد، و با چه خصوصیّاتی.»(همان)

8-        برآیند این یادداشت تلنگری است به همه دغدغه‌مندان و کنشگران فرهنگی و گفتمان‌سازان جبهه فرهنگی انقلاب برای فکر و هم‌اندیشی در راستای یافتن راهبردها و راهکارها ملی، منطقه‌ای و بومیِ حفظ، صیانت، و ترویج این میراث ارزشمند.#