اخلاق سیاسی در جامعه
اخلاق سیاسی در جامعه
15 دقیقه (زمان تخمینی مطالعه این متن)
کلیدواژه: اخلاق سیاسی؛ اخلاق‌مَداری؛ خدمت؛ اخلاق انتخاباتی؛ فتوت انتخاباتی؛ جوانمردی؛ انتخابات
ↆ برای ادامه متن کلیک کنید.
جایگاه محوری اخلاق در فرهنگ اسلامی
اخلاق -به‌عنوان مجموعه‌ی قواعد و هنجارهایی که افکار، گفتار، رفتار و کردار انسان را مهندسی، راهنمایی و مهار می‌کند- یکی از محوری‌ترین آموزه‌های اسلام است تا آنجا که پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله اخلاق را ظرف دین و ماهیت اسلام معرفی فرموده است: «الخُلقُ وِعاءُ الدِّینِ؛ الإسلامُ حُسنُ الخُلقِ.»(میزان الحکمهة، ج3، ص472) و در تبیین هدف و فلسفه نبوت خویش، موضوع اخلاق را دال مرکزی و محور اصلی مأموریت خویش قرار می‌دهند: «بُعِثتُ لاُتمِّمَ مَکارِمَ الأخلاقِ»(همان، ج11، ص209).
مفهوم اخلاق سیاسی
در فرهنگ متعالی اسلام، یکی از ابعاد مهم اخلاق، «اخلاق سیاسی» است که ریشه در حق‌مداری دارد. هرچند آراسته شدن به همه فضایل اخلاقى براى عموم مردم ضرورى است اما فعلیت برخی از فضائل برای برخی از اقشار و اصناف اولویت می‌یابد؛ بطور مثال: سخاوت یک فضیلت انسانی- چه برای ثروتمندان و چه برای فقیران- است، اما فعلیت این فضیلت در ثروتمندان زمینه و اولویت بیشتری دارد؛ همینطور حلم برای دانشمندان، عفت و پاکدامنی برای بانوان؛ و به همین نسبت حق‌مداری و عدالت‌محوری برای سیاستمداران.
بنابراین مراد از «اخلاق سیاسى» آن‌دسته از فضایل اخلاقى است، که در عین فراگیرى براى همه، براى سیاستمداران ضرورت بیشتری مى‌یابد، چرا که آنان بیش از دیگران، فرصت تحقّق بخشیدن به آنها را مى‌یابند.
اخلاق‌مَداری؛ یکی از ابعاد قداست انقلاب و نظام اسلامی
انقلاب اسلامی در پاسخ به بحران‌های متعدد فردی و اجتماعیِ حاصل از نظام‌های سیاسی و ساختارهای اجتماعی غیر الهی (نظیر لیبرال دمکراسی و...) به وجود آمد و اساسا فلسفه وجودی آن، ارائه نسخه آرامش به حیات بشر بحران‌زده‌ی امروز است.
انقلاب اسلامی برای به چالش کشیدن ارزش‌های نظام سرمایه‌داری تمدن غرب، با تکیه بر مبانی اندیشه‌‌ی سیاسی شیعی، به اصلاح و جایگزینی ارزش‌های دینی پرداخت و با الهام از ارزش‌های متعالی اسلامی، نظامی مبتنی بر آن بنیان نهاد و اخلاق الهی را جایگزین اخلاق مادی و سرمایه‌داری در تعاملات داخلی و بین‌الملل خود ساخت.
به بیان امام راحل عظیم‌الشأن(ره)، اخلاق حلال مشکلات اجتماعی است: «آنها به کره‌ی مریخ هم بروند، به کهکشان‌ها هم بروند، باز از سعادت و فضایل اخلاقی و تعالی روانی عاجزند، و قادر نیستند مشکلات اجتماعی خود را حل کنند؛ چون حل مشکلات اجتماعی و بدبختی‌های آنها محتاج راه‌حل‌های اعتقادی و اخلاقی است... ثروت و قدرت مادی و تسخیر فضا، احتیاج به ایمان، اعتقاد و اخلاق اسلامی دارد تا تکمیل و متعادل شود و در خدمت انسان قرار گیرد.»(ولایت فقیه، ص 14)
اخلاق‌مَداری، راز محبوبیت انقلاب و نظام اسلامی در دنیا
علی‌رغم گزافه‌گویی‌های مُتفلسف‌هایی که عمدتا مواجب‌بگیر سیستم طاغوتی استکبار جهانی هستند و از طرف ایشان مأموریت دارند که دروغ بزرگ «نسبیت اخلاق» را در محافل علمی و پژوهشی دنیا تئوریزه کنند، اخلاق جزء ثابتات و بدیهیات فهم و فطرت بشری است و هر کسی با هر دین و مذهبی، بر پسندیدگی فضائل اخلاقی مثل راست‌گویی، انصاف‌ورزی، کمک به نیازمند، مهرورزی و... صحه می‌گذارد و بر ناپسندی دروغ، ظلم، بُخل و... اذعان می‌نماید.
از این رو علی‌رغم کسانى که نغمه شوم جدایى دین از سیاست را سر مى‌دهند و به تَبَع آن، سیاست را نیز از اخلاق جدا مى‌دانند و در فعالیت‌هاى سیاسى، خود را به هیچ یک از بایدها و نبایدهاى اخلاقى پایبند نمى‌دانند و تنها به پیروزى سیاسى و به دست آوردن قدرت و حفظ آن حتی به قیمت پایمالی اصول و ارزش‌هاى اخلاقى می‌اندیشند؛ با صراحت می‌توان گفت اخلاق‌محوریِ نظام مقدس جمهوری اسلامی و به‌ویژه رهبران الهی آن- حضرت امام خمینی رضوان الله علیه و امام خامنه‌ای حفظه الله- یکی از اصلی‌ترین عوامل محبوبیت انقلاب و نظام اسلامی در قلوب مردم دنیا است و همین‌مسئله از مؤلفه‌های پیش‌برندگی گفتمان انقلاب در اقطار عالم است. چرا که انقلاب اسلامی، با مؤلفه اخلاق‌محوری، حداکثر نصاب تطابق با فطرت انسان‌ها و همراهی قلبی آنها را کسب کرده و می‌کند.
قدرت برای خدمت؛ مبنای اخلاق سیاسی
در آموزه‌های اسلام، کرسی قدرت در نظام الهی برای خدمت است و نباید برای رسیدن به آن، از هر وسیله‌ای استفاده شود. شاخص‌ترین مستند این اصل اسلامی این بیان بلند حضرت سیدالشهداء علیه‌السلام است. امام حسین علیه‌السلام در خطبه‌اى با صراحت هدف از فعالیت سیاسی خود را چنین بیان فرمودند: «اَللّهُمَّ إِنَّکَ تَعْلَمُ إِنَّهُ لَمْ یَکُنْ مَا کَانَ مِنَّا تَنافُساً فِی سُلْطان، وَ لا التماساً مِنْ فُضُولِ الْحُطامِ، وَ لکِنْ لِنَرَىَ الْمَعالِمَ مِنْ دِینِکَ، وَ نُظْهِرَ الاِصْلاحَ فِی بِلادِکَ، وَ یَأْمَنَ الْمَظْلُومُونَ مِنْ عِبادِکَ، وَ یُعْمَلُ بِفَرَائِضِکَ وَ سُنَّتِکَ وَ أَحْکامِکَ»(تحف العقول، ص170)- خداوندا! تو شاهدی آنچه ما انجام می‌دهیم، برای رقابت و به چنگ آوردن ثروت و مال نیست، بلکه هدف ما آن است که نشانه‌هاى دین تو را آشکار سازیم و جامعه را اصلاح کنیم، تا بندگان مظلومت آسوده باشند و فرایض و سنّت‌ها و احکامت مورد عمل قرار گیرد-.
اخلاق انتخاباتی و فوائد بزرگ آن
یکی از شاخه‌های مهم اخلاق سیاسی، اخلاق انتخاباتی است که به کارگیری آن، در ایام انتخابات فوائد مهمی برای جامعه به ارمغان می‌آورد. فائده اول، فراهم شدن زمینه تحقق مشارکت حداکثری مردم در انتخابات است. هر چه میزان پایبندی میدان‌داران انتخابات(اعم از نامزدها و مجریان) به اخلاق بیشتر باشد، میزان مشارکت مردم افزایش می‌یابد، چراکه از پیامدهای مبارک اخلاق‌ورزی انتخاباتی، تقویت اعتماد در جامعه است. در نقطه مقابل بداخلاقی‌ها یکی از عوامل اثرگذار در کاهش مشارکت خواهد بود.
فائده دوم اخلاق‌ورزی انتخاباتی این است که می‌تواند جامعه را به‌سوی انتخاب اصلح راهنمائی کند. زیرا فضایی که اخلاق در آن رعایت می‌شود، قطعا فضایی سالم خواهد بود؛ و در فضای سالمی که عاری از دروغ، خصومت، تهمت، توهین، سوء ظن و بدگمانی، افشاگری، پرده‌دری، حرمت‌شکنی، تخریب شخصیت، بدگویی، عیب‌جویی، تحقیر، نفرت‌انگیزی، اختلاف‌افکنی، نفاق‌ورزی و... است، عقلانیت بجای احساسات و هیجانات کاذب، تصمیم‌گیری و انتخاب‌گری می‌کند و همین امر طبیعتا در انتخاب اصلح فوق‌العاده مؤثر خواهد بود.
اخلاق انتخاباتی، نسخه آرامش و امنیت جامعه
اخلاق انتخاباتی موهبت سوم و مهم‌تر دیگری هم دارد و آن حکم‌فرمایی آرامش و امنیت در مهم‌ترین تجلی رکن جمهوریت نظام(یعنی انتخابات) است. مقطع انتخابات، مقطع بسیار حساسی است و حقیقتا شب قدر اجتماعی مردم است؛ و هرچه یک موضوع عمومی و اجتماعی، حساس‌تر باشد، به همان نسبت وجود آرامش و امنیت ضروری‌تر می‌گردد. ناگفته پیداست آنچه آرامش عمومی و امنیت اجتماعی را در شرایط حساس انتخابات برای جامعه ما به ارمغان می‌آورد، اخلاق انتخاباتی است.
اینکه در روایات داریم: «با خوش اخلاقی، دوستان زیاد، انس و الفت‌ها بیشتر و عمیق‌تر، نیکان جامعه جذب و بدکاران دفع، و شهرها آباد می‌شود»(مَن حَسُنَ خُلقُهُ کَثُرَ مُحِبّوهُ، و أنِسَتِ النُّفوسُ بهِ(غرر الحکم، ح9131)؛ مَن أحسَنَ خُلقَهُ أحَبَّهُ الأخْیارُ و جانَبَهُ الفُجّارُ(میزان الحکمة، ج3، ص489) إنّ البِرَّ و حُسنَ الخُلقِ یَعْمُرانِ الدِّیارَ(بحار الأنوار، ج71، ص395)) و در مقابل «بداخلاقی، موجب تیرگی زندگی‌ها، انزواها و از بین رفتن دوستی‌ها و اُلفت‌ها می‌گردد.»(سُوءُ الخُلقِ نَکَدُ العَیْشِ، یُوحِشُ النَّفسَ، و یَرفَعُ الاُنْسَ(غرر الحکم، ح5639 و 5640))؛ ناظر به همین حقیقت(تأثیر اخلاق در آرامش و امنیت) است.
اخلاق انتخاباتی، نماد ارزیابی خصال ملی کشور
به فرمایش رهبر معظم انقلاب: «انتخابات، یکی از آن زمینه‌هایی است در کشور که هم می‌تواند مایه‌ی اعتلاء و آبرو بشود، هم می‌تواند مایه‌ی ضعف و سستی و ایجاد مشکلات بشود؛ انتخابات این‌جوری است. اگر مردم شرکت کنند، با نظم شرکت کنند، با اخلاق حرکت بکنند، حدود اسلامی را رعایت بکنند، قانون را همه رعایت بکنند، این مایه‌ی آبرو و عزّت نظام جمهوری اسلامی است؛ و اگر قانون‌شکنی کنند، اگر بداخلاقی کنند، اگر با حرف‌های خود، دشمن را به خودشان امیدوار کنند، انتخابات به ضرر ما تمام خواهد شد.»(20/02/1396)
اخلاق انتخابات؛ خنثی‌کننده توطئه‌های دشمن
موهبت چهارم اخلاق انتخابات، دشمن‌شکن بودن آن است. به دلیل حساسیت فوق‌العاده انتخابات و نقش تعیین‌کننده آن در سرنوشت کشور، انتخابات برای دشمن بسیار حائز اهمیت است و به همین دلیل بسیاری از توطئه‌ها و عملیات‌های مخرب دشمن، دقیقا برای مقطع و موقف انتخابات طراحی می‌شود.
دشمن در محاسبات خود به‌درستی به این تحلیل رسیده است که اگر بتواند به هر طریق ممکن، انتخابات را تخریب و یا در روند آن اخلال نماید، در رسیدن به اهداف شیطانی خود بسیار موفق خواهد بود. نکته قابل توجه اینجاست که بستر و زمینه اصلی توطئه‌ها و نقشه‌های دشمن عمدتا در فضای بی‌اخلاقی و بداخلاقی شکل می‌گیرد، به همین جهت یکی از ابعاد و فوائد مهم اخلاق انتخابات، ناکامی دشمن در نقشه‌ها است.
به توصیه رهبر معظم انقلاب: «در انتخابات با کرامت رفتار کنند همه؛ چه آنهائی که نامزد می‌شوند، چه آنهائی که طرفدار آنهایند، چه آنهائی که مخالف با بعضی از نامزدها هستند. جناح‌های مختلف کشور، بداخلاقی و بدگوئی و اهانت وتهمت و این حرفها را مطلقاً راه ندهند. این از آن چیزهائی است که اگر پیش بیاید، دشمن از او خوشحال می‌شود.»(19/10/1386)
فتوت انتخاباتی؛ محور عملیات اخلاقی در جامعه
جوانمردی فضیلتی اشرف و اعلاء در بین فضائل اخلاقی است چرا که به بیان روایات مستجمع تمام فضائل است و تا کسی سرآمد همه فضائل اخلاقی و الهی نگردد، خصلت جوانمردی در او بروز و ظهور نخواهد داشت.( از جوانمردی در فرهنگ روایی عمدتا با دو واژه «فتوت» و «مروت» یاد شده است.)
#
